Η ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑ ΣΤΟΥΣ ΑΝΤΡΕΣ ΤΡΙΤΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ

Η ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑ ΣΤΟΥΣ ΑΝΤΡΕΣ ΤΡΙΤΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ

Η συνολική υγεία έχει βελτιωθεί στις αναπτυγμένες χώρες τις τελευταίες δεκαετίες, ως αποτέλεσμα να αυξάνεται ο μέσος όρος ζωής, με παράλληλη άνοδο του σωματικού βάρους, και αλλαγές στη σύσταση σώματος. Αντίστοιχα, συνδέεται με ακόλουθες χρόνιες παθήσεις και μεταβολικές διαταραχές, που οδηγούν σε κακή ποιότητα ζωής των ηλικιωμένων, με αυξημένη νοσηρότητα και θνησιμότητα (1):

1. Το μεταβολικό σύνδρομο (MS), το οποίο περιλαμβάνει τη συσσώρευση κοιλιακού λίπους, την αντίσταση στην ινσουλίνη (IR), δυσλιπιδαιμία (αύξηση των τριγλυκεριδίων και της LDL χοληστερόλης, μείωση της HDL χοληστερόλης), υπέρταση και σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 (ΣΔΤ2).

2. Η καρδιαγγειακή νόσος, ως συνέπεια της συνύπαρξης των παραγόντων κινδύνου.

3. Η αναπνευστική ανεπάρκεια και άπνοια ύπνου, λόγω μηχανικής συμπίεση των πνευμόνων και/ή οίδημα των μαλακών ιστών του φάρυγγα.

4. Η αρθρίτιδα, ως αποτέλεσμα των αυξημένων φορτίων στα οστά.

5. Η υπερουριχαιμία και χολολιθίαση, λόγω ειδικών διαιτών.

6. Η νεφρολιθίαση, λόγω υπερφόρτωσης ασβεστίου και μειωμένου ph των ούρων.

7. Ο καρκίνος (προστάτη, νεφρών, ουροδόχου κύστης, παχέως εντέρου), που συνδέεται ισχυρά με τις αντιποκίνες (κυτοκίνες –κυτταρικής σηματοδότησης πρωτεΐνες) οι οποίες εκκρίνονται  από το λιπώδη ιστό και που σχετίζονται με αυξημένη φλεγμονή.

Η σύσταση σώματος στη γήρανση του άνδρα

Η γήρανση του ανθρώπου σχετίζεται με σημαντικές αλλαγές στη σύσταση του σώματος, συμπεριλαμβανομένου μιας σταδιακής μείωσης της άλιπους μάζας(FFM), ενώ η λιπώδης μάζα(FM) αυξάνεται (ακόμη και χωρίς ταυτόχρονη αύξηση σωματικού βάρους).

Η μείωση της FFM οφείλεται κυρίως στη μείωση της μυϊκής μάζα (ΜΜ) ειδικά των σκελετικών μυών (SM), οδηγώντας σε μια κατάσταση που ονομάζεται σαρκοπενία. Η σαρκοπενία είναι αποτέλεσμα της μειωμένης  πρόσληψης πρωτεϊνών, της ελαττωμένης μυϊκής πρωτεινοσύνθεσης της οστικής μάζας (BM) της περιορισμένη φυσικής δραστηριότητας και του συνολικού νερού του σώματος (TBW).

Παρατηρείται επίσης ανακατανομή του σωματικού λίπους και FFM(σχετική μείωση στην περιφερειακή FFM λόγω της μείωσης SM), με μεγαλύτερη αύξηση ενδοκοιλιακού λίπους, ενδομυϊκού και ενδοηπατικού λίπους σε σύγκριση με το υποδόριο λίπος στην κοιλιά, το μηρό και τη κνήμη. Η κεντρική και σαρκοπενική παχυσαρκία του ηλικιωμένου συνδέεται με μυοσκελετικές παθήσεις, δυσκινησία, δυσκολία αντοχής, καθώς και μεταβολικά συνοδά νοσήματα(2).

 Αξιολόγηση της παχυσαρκίας

Ο δείκτης μάζας σώματος (ΔΜΣ) [βάρος (kg)/ύψος (m²)] δεν είναι πολύ ασφαλής δείκτης της περίσσειας λιπώδους ιστού και των συναφών κινδύνων κατά τη γήρανση του ανθρώπου. Η MM μειώνεται και η FM αυξάνεται, με ταυτόχρονη ανακατανομή του λίπους. Επιπλέον, το ύψος, συνήθως, μειώνεται μέχρι 3-5 εκατοστά λόγω συμπιεσμένων σπονδύλων, από κύφωση και οστεοπόρωση. Ως εκ τούτου, ο ΔΜΣ θα πρέπει να συνδυάζεται με την περίμετρο της μέσης (WC) ή η αναλογία μέσης-ισχίων (WHR), για κατατοπιστικότερη αξιολόγηση της κεντρικής παχυσαρκίας και ενδοκοιλιακού λίπους. Ωστόσο, η WC πάνω από 102 εκατοστά δείχνει ένα ανεξάρτητο παράγοντα καρδιαγγειακού κινδύνου (3).

Ενεργειακό ισοζύγιο ηλικιωμένου άνδρα

Το ποσοστό  λίπους του σώματος εξαρτάται από το ενεργειακό ισοζύγιο, το οποίο είναι  προϊόν της προσλαμβανόμενης και δαπανώμενης ενέργειας.

Κατά τη γήρανση, η ενεργειακή πρόσληψη συνήθως μειώνεται (ανορεξία γήρανσης), λόγω, αδυναμίας πρόσληψης  κατάλληλης τροφής ή εξαιτίας της μειωμένης αίσθησης  πείνας και αυξημένο αίσθημα κορεσμού (4).

Οι γαστροπεπτιδικές ορμόνες, αποτελούν ένα μεγάλο μέρος των ρυθμιστών της όρεξης και ταξινομούνται σε  ανορεξιογόνες ορμόνες [π.χ. πεπτίδιο τυροσίνη τυροσίνη (ΡΥΥ), όμοιο με γλυκαγόνη πεπτίδιο-1, πολυπεπτίδιο του παγκρέατος, οξυμοντουλίνη και χολοκυστοκινίνη (CCK)] και ορεξιογόνες  ορμόνες (π.χ. γκρελίνης, ορεξίνης, νευροπεπτίδιο Y). Υπό κανονικές συνθήκες, η όρεξη μειώνεται ως αποτέλεσμα χαμηλών συγκεντρώσεων του ορεξιογόνου νευροπεπτιδίου Υ (NPY) και ενδογενών οπιοειδών, προωθώντας μηχανισμούς κορεσμού. Καθώς προχωράει η ηλικία, παρατηρείται μια αύξηση  στις ανορεξιογόνες ορμόνες (PYY) με παράλληλη μείωση των ορμονών της πείνας (γκρελίνη). Η περαιτέρω συμβολή στη μείωση της όρεξης και κατανάλωσης οφείλεται σε ψυχολογικές (κατάθλιψη), κοινωνικές (συνταξιοδότηση) και οικονομικές αιτίες, που τείνουν να απομονώσουν  τον ηλικιωμένο με αντίκτυπο στην όρεξή του.  

Ο μεταβολικός ρυθμός ηρεμίας (RMR) είναι μια σημαντική συνιστώσα ελέγχου  ομοιόστασης της ενέργειας και αναφέρεται στην ποσότητα των θερμίδων που απαιτούνται για να διατηρηθεί η φυσιολογική κυτταρική και μοριακή λειτουργία ώστε να καλυφθούν οι καρδιοαναπνευστικές ανάγκες σε κατάσταση ηρεμίας. Ο RMR μειώνεται με τη πάροδο του χρόνου ελαττώνοντας  την συνολική κατανάλωση ενέργειας και συμβάλλοντας περαιτέρω στη μείωση ΜΜ και την ανακατανομή του λίπους. Η μεταγευματική θερμογένεση (PPT) είναι μια άλλη συνιστώσα ελέγχου ενέργειας που συμβάλλει στην αύξηση θερμίδων μετά από ένα γεύμα, η οποία μειώνεται σταδιακά με την πάροδο της ηλικίας.

Διάφορες παράμετροι, όπως αρθριτικές διαταραχές, η πνευμονική ή καρδιακή ανεπάρκεια και η δυνητική μείωση άσκησης οδηγεί σε σημαντική μείωση της φυσικής δραστηριότητας στους ηλικιωμένους άντρες με αποτέλεσμα, μειωμένη ενεργειακή δαπάνη (5).

Ενδοκρινολογία του ηλικιωμένου άνδρα

Οι βασικές ορμονικές αλλαγές κατά τη διάρκεια της γήρανσης είναι:

1. Σωματοπενία, που είναι η μείωση έκκρισης της αυξητικής ορμόνης (GH) καθώς και μεταβολές στην έκκριση της.

2. Όψιμος υπογοναδισμός (LOH), που είναι η μείωση συγκέντρωση της τεστοστερόνης (Τ).

3. Αλλαγές στη λειτουργία του θυρεοειδούς.

4. Αλλαγές στη λειτουργία των επινεφριδίων.

5. Αλλαγές στην έκκριση πεπτίδιων (λεπτίνη, γκρελίνη) που σχετίζονται με τη κεντρική ρύθμιση της όρεξης.

6. Αλλαγές στην ευαισθησία της ινσουλίνης.

7. Αλλαγές στην έκκριση μελατονίνης τη νύχτα.

1.Σωματοπενία

Η αυξητική ορμόνη(GH) ή σωματοτροπίνη ρυθμίζει τη μάζα σώματος , την ανάπτυξη των οστών, τον αναβολισμό των μυών και τη λιπόλυση. Η GH μειώνει FM και αυξάνει MM ενώ η μείωση των συγκεντρώσεων GH που εμφανίζεται φυσικά, είναι μέρος της διαδικασίας γήρανσης, και ονομάζεται σωματοπενία. Η προοδευτική μείωση του ρυθμού έκκρισης της GH είναι αποτέλεσμα μειωμένης απελευθέρωσης ορμονών της υπόφυσης, λόγω αλλοιώσεων της εκκριτικής δράσης της GH-ορμόνη (GHRH) και των σωματοστατίνων (SS).

Η GH απαντάται όταν η δράση κεντρικών ερεθίσματων (ύπνος, ντοπαμίνη) εμφανίζεται μειωμένη, ως αποτέλεσμα αύξησης της έκκρισης των SS, όπου υπό φυσιολογικές συνθήκες  προκαλεί  μειωμένη έκκριση GHRH, άνω της ηλικίας των 50 ετών. Ως επακόλουθο, ο ρυθμός έκκρισης  GH μειώνεται κατά τη διάρκεια της ημέρας καθώς και η κορύφωση της GH είναι μειωμένη κατά τη διάρκεια της νύχτας . Επιπλέον,GH-δεσμευτική πρωτεΐνη (GHBP) και ινσουλίνη-αυξητικού  παράγοντα IGF -1 και IGF- 2 μειώνονται επίσης.

Οι κύριες συνέπειες της  σωματοπενίας είναι η παχυσαρκία και οι αλλαγές στη σύσταση του σώματος (δυσλιπιδαιμία, αυξημένη FMκαι μειωμένη MM, μειωμένη πυκνότητα οστών και  ικανότητας άσκησης), οι οποίες ευνοούν την κοιλιακή κατανομή λίπους και σε συνδυασμό με το κατεστραμμένο μεταβολικό προφίλ, σχετίζεται με τη μειωμένη καρδιαγγειακή λειτουργία (6).

2. Όψιμη έναρξη του υπογοναδισμού

Η όψιμη έναρξη του υπογοναδισμού (LOH)ορίζεται ως η βαθμιαία μείωση των συγκεντρώσεων τεστοστερόνης (Τ), η οποία συμβαίνει με την ηλικία. Η LOH μπορεί να χαρακτηρίζεται με την παρουσία τουλάχιστον τριών σεξουαλικών συμπτωμάτων που συνδέονται με μείωση συγκεντρώσεων ολικής τεστοστερόνης (ΤΤ) και ελεύθερης τεστοστερόνης (FT). Κατά τη διάρκεια της διαδικασίας γήρανσης οι συγκεντρώσεις ΤΤ, FT και βιοδιαθέσιμης τεστοστερόνης (BT) σταδιακά μειώνονται, ενώ αυξάνονται οι συγκεντρώσεις της σφαιρίνης που δεσμεύει τις φυλετικές ορμόνες.

Εκτός της αλλοιωμένης κεντρικής ρύθμισης των στεροειδών του φύλου, λόγω μείωσης έκκρισης γοναδοτροπίνης GnRH, η παραγωγή τεστοστερόνης θα μπορούσε να μειωθεί επίσης λόγω αλλαγών που παρατηρούνται στο επίπεδο των όρχεων, λόγω διαταραχών των ενζύμων που απαιτούνται για την στεροειδογένεση και αυξημένη παραγωγή ελευθέρων ριζών οξυγόνου, με αποτέλεσμα κεντρικού τύπου παχυσαρκία.

3. Λειτουργία του θυρεοειδούς

Η διαδικασία της γήρανσης συνδέεται με διάφορες αλλαγές στη παραγωγή ορμονών του θυρεοειδούς, του μεταβολισμού και της δράσης. Με τη πάροδο του χρόνου, ο ορός της θυρεοειδούς ορμόνης (TSH), και της τριιωδοθυρονίνης (Τ3, FT3) μειώνονται, οι συγκεντρώσεις θυροξίνης (Τ4, fT4) παραμένουν αμετάβλητες, ενώ αντίστροφα οι συγκεντρώσεις Τ3 και αντισώματων του θυρεοειδούς (anti-Tg, anti-ΤΡΟ) αυξάνονται. Η βιολογική δραστικότητα των θυρεοειδικών ορμονών ελαττώνεται , λόγω διαφόρων αλλαγών του άξονα υποθάλαμος-υπόφυση-θυρεοειδή. Η χαμηλή απόκριση των ιστών στη δράση των θυρεοειδικών ορμονών έχει ως αποτέλεσμα μείωση του βασικού μεταβολικού ρυθμού (BMR), οδηγώντας σε παχυσαρκία.

4. Λειτουργία των επινεφριδίων

Η λειτουργία των επινεφριδίων (έκκριση κορτιζόλης) είναι ζωτικής σημασίας για τη ζωή και την ευεξία. Κατά τη γήρανση, λόγω  χρόνιου στρες, παρατηρείται μια αύξηση στη συγκέντρωσης κορτιζόλης. Η αύξηση της νυχτερινής συγκέντρωσης κορτιζόλης , συμβάλλει σε καθυστερημένη καταστολή έκκρισης της φλοιοεπινεφριδιοτρόπου ορμόνης (ACTH:  Αδρενοκορτικοτρόπος ορμόνη, διεγείρει τη σύνθεση γλυκοκορτικοειδών  με ακολουθία τη χορήγηση εξωγενούς κορτιζόλης. Η δεϋδροεπιανδροστερόνη (DHEA στεροειδές, που παράγεται στα επινεφρίδια) έχει χαρακτηριστεί ως «η πηγή της νεότητας» λόγω του ότι τα χαμηλά επίπεδα DHEA συνδέονται με πολλές πτυχές της γήρανσης, όπως η IR, παχυσαρκία, καρδιαγγειακά νοσήματα, ο καρκίνος, η κατάθλιψη και η καθυστερημένη αντίδραση του ανοσοποιητικού τα οποία αυξάνονται με την ηλικία. Στο πέρασμα των χρόνων, παρατηρείται, αύξηση των συγκεντρώσεων κορτιζόλης και μείωση των DHEA και DHEA-S  όπου οδηγούν σε λειτουργική διαφοροποίηση του άξονα των επινεφριδίων, με συνέπεια μείωση της ΜΜ, αύξηση της FM και αλλαγή στην κατανομή του τελευταίου όπου συμβάλλει στην εμφάνιση της κεντρικής  παχυσαρκίας (7).

5. Η λεπτίνη, γκρελίνη και η αδιπονεκτίνη

Η λεπτίνη και οι εντερικές ορμόνες ασκούν καθοριστικό ρόλο στην ρύθμιση της όρεξης και της διαχείρισης βάρους. Η λεπτίνη εμπλέκεται στη ρύθμιση πρόσληψης τροφής και κατανάλωσης ενέργειας, την αποθήκευση του λίπους και τη σηματοδότηση ινσουλίνης. Δρα ως σήμα κορεσμού, αλλά είναι επίσης προστατευτική σε καταστάσεις μειωμένης πρόσληψης ενέργειας και μειωμένα αποθέματα σωματικού λίπους . Η λεπτίνη δρα στους νευρώνες του υποθάλαμου άμεσα ή έμμεσα στη ρύθμιση άλλων πλανόδιων ορμόνων (π.χ., ορμονών του θυρεοειδούς, τα στεροειδή φύλου, και GH), με αποτέλεσμα να πάρει μέρος σε πολλές σχετιζόμενες με την παχυσαρκία αλλαγές.

Κατά τη διάρκεια της γήρανσης, ελαττώνεται η δράση της λεπτίνης αναφορικά με την κατανάλωση τροφίμων, τη κατανομή λίπους και την επιρροή της ινσουλίνης, λόγω μειωμένης ευαισθησίας στην ινσουλίνη.

Η έλλειψη λεπτίνης, έχει ως αποτέλεσμα νευροενδοκρινείς ελλείψεις, καθώς και αναπαραγωγικές  ανωμαλίες των οστών και του μεταβολισμού, λόγω δυσλειτουργίας των αντιστοίχων αξόνων (8). Στον γηράσκοντα παχύσαρκο όμως, υπάρχει επίσης αυξημένη αντίσταση λεπτίνης και δυσανάλογη αύξηση των συγκεντρώσεων της συγκριτικά με το λίπος.

Η γρελίνη είναι μία ορμόνη, η οποία είναι υψηλή σε κατάσταση νηστείας και μειώνεται μετά από ένα γεύμα. Αυξάνεται  τόσο σε κεντρικό επίπεδο από την υπόφυση, όσο  και περιφερειακά, από το στομάχι. Οι συγκεντρώσεις γκρελίνης, μειώνονται κατά τη γήρανση, δρώντας προς το αίσθημα πληρότητας με μικρότερες μερίδες (9).

Η αδιπονεκτίνη είναι μέλος  λιπωδών-εκκρινόμενων πρωτεϊνών που ονομάζονται αδιποκυτοκίνες. Η αδιπονεκτίνη λειτουργεί ως ινσουλινο ευαίσθητος παράγοντας με μείωση ηπατικής παραγωγής γλυκόζης και ενίσχυση της δράσης της ινσουλίνης στο ήπαρ. Οι συγκεντρώσεις της είναι μειωμένες σε κατάσταση ινσουλινοαντίστασης και αυξημένες σε ινσουλινοευαισθησία,, όπως με την απώλεια βάρους. Επιπρόσθετα αυξάνει τη  λιποπρωτεϊνική λιπάση και μειώνει συγκεντρώσεις λιπιδίων, αυξάνοντας την παραγωγή νιτρικού οξειδίου σε ενδοθηλιακά κύτταρα, επάγει την αγγειογένεση και μεσολαβεί σε αντιφλεγμονώδη και αντιαθηρογόνες δράσεις .

Σε ηλικιωμένους άνδρες άνω των 70 ετών παρατηρείται υψηλότερη συγκέντρωση αντιπονεκτίνης πλάσματος από άνδρες μικρότερης ηλικίας, αυτό οφείλεται  πρώτον, στη Τ, που προτρέπει την μείωση συγκεντρώσεων αδιπονεκτίνης σε ηλικιωμένους, ασκώντας ασθενέστερη καταστολή της και, αφετέρου, στη μείωση της νεφρικής λειτουργίας ως αποτέλεσμα μειωμένης εκκαθάρισης αδιπονεκτίνης  (10). Από την άλλη πλευρά, οι ηλικιωμένοι με χαμηλές συγκεντρώσεις Τ, δείχνουν μια μείωση συγκεντρώσεων στην HDL χοληστερόλη και αδιπονεκτίνης, που συσχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο καρδιαγγειακής νόσου.

6. Η ευαισθησία στην ινσουλίνη

Η ευαισθησία στην ινσουλίνη, είναι ένας σημαντικός παράγοντας παχυσαρκίας και MS, καθώς και προδιαθεσικός παράγοντας ανάπτυξης ΣΔΤ2.

Με τη γήρανση, παρατηρείται μείωση δράσης της παγκρεατικής β-κυττάρων, η οποία συχνά συνοδεύεται με αύξηση της A-fetouin (γλυκοπρωτεΐνη ήπατος που σχετίζεται με κοιλιακή παχυσαρκία), IR και ανάπτυξη του ΣΔΤ2. Η κεντρική παχυσαρκία, η οποία είναι  αποτέλεσμα της ανακατανομής  λίπους παρατηρείται στους ηλικιωμένους , ενώ ο μηχανισμός που οδηγεί στην συσσώρευση της αδιποκίνης οφείλεται σε ένα  σύμπλεγμα οντοτήτων που ονομάζεται MS. Στην κοιλιακή παχυσαρκία, η ανακατανομή λίπους συμβάλλει σε μειωμένες συγκεντρώσεις της αδιπονεκτίνης, η οποία υπό κανονικές συνθήκες, θα ευνοούσε την ευαισθησία στην ινσουλίνη των ιστών, καθώς και του ενδοθηλίου(11).

7. Η μελατονίνη

Το εύρος νυκτερινής κορυφής της μελατονίνης φτάνει στα υψηλότερα επίπεδα μεταξύ 4 και 7 ετών. Έπειτα, Οι συγκεντρώσεις της ελαφρώς μειώνονται και παραμείνουν σταθερές μέχρι 35-40 ετών, ενώ στη μετέπειτα ενήλικη ζωή, πέφτουν και πάλι σταδιακά. Πολλοί άνδρες μεγαλύτερης ηλικίας συχνά παραπονιούνται για αϋπνία ή διαταραχές ύπνου, στη συνολική ψυχική υγεία, τη γνωστική λειτουργία και την κοινωνική ζωή και οδηγεί σε ένα αίσθημα κακής ποιότητας ζωής . Η γήρανση έχει συσχετισθεί με μειωμένη έκκριση της μελατονίνης τη νύχτα, η οποία, με τη σειρά της, μπορεί να σχετίζεται με την ανάπτυξη ΣΔΤ2  και MS (12).

Παθοφυσιολογική σχέση μεταξύ της γήρανσης αντρών, την παχυσαρκία και τις επιπλοκές τους.

BM: οστικής μάζας CCK: χοληκυστοκινίνη FFM: χωρίς λίπος FM: μάζα του λίπους GH: αυξητική ορμόνη GLP-1: όμοιο με γλυκαγόνη πεπτίδιο-1 LOH: όψιμης έναρξης υπογοναδισμός MM:μυϊκή μάζα ΝΡΥ: νευροπεπτίδιο PP: παγκρεατικό πολυπεπτίδιοPPT: μεταγευματική θερμογένεση PYY: πεπτίδιο τυροσίνη τυροσίνη RMR: μεταβολικού ρυθμού ηρεμίας SHBG: σεξουαλική ορμόνη-δεσμευτική σφαιρίνη SMM: σκελετική μυϊκή μάζα Τ: η τεστοστερόνη

Ταλαμάγκα Θεανώ

Διαιτολόγος-Διατροφολόγος

MSc  στα Μεταβολικά νοσήματα οστών

της Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών
Pilates Mat-Props &  Osteoporosis instructor

Βιβλιογραφία:

(1) Mokdad AH, Serdula MK, Dietz WH, et al. The spread of the obesity epidemic in the United States, 1991–1998. JAMA 1999;282:1519–22.

(2) Vincent HK, Vincent KR, Lamb KM. Obesity and mobility disability in the older adult. Obes Rev 2010;11:568–79.

(3) Zamboni M, Mazzali G, Zoico E, et al. Health consequences of obesity in the elderly: a review of four unresolved questions. Int J Obes (Lond) 2005;29:1011–29.

(4) Kmiec Z. Central control of food intake in aging. Interdiscip Top Gerontol 2010;37:37–50.

(5) Volkert D, Sieber CC. Protein requirements in the elderly. Int JVitam Nutr Res 2011;81:109–19.

(6) Sattler FR, Castaneda-Sceppa C, Binder EF, et al. Testosterone and growth hormone improve body composition and muscle performance in older men. J Clin Endocrinol Metab 2009;94: 1991–2001

(7) Mariotti S. Thyroid function and aging: do serum 3,5,3'- triiodothyronine and thyroid-stimulating hormone concentrations give the Janus response? J Clin Endocrinol Metab 2005;90:6735–7.

(8) Moon HS, Dalamaga M, Kim SY, et al. Leptin's role in lipodystrophic and nonlipodystrophic insulin-resistant and diabetic individuals. Endocr Rev 2013 In press.

(9) Vincent RP, Ashrafian H, leRoux C. Mechanisms of disease: the role of gastrointestinal hormones in appetite and obesity. Nat Clin Pract Gastroenterol Hepatol 2008;5: 268–77.

(10) Adamczak M, Rzepka E, Chudek J, et al. Ageing and plasmaadiponectin concentration in apparently healthy males and females. Clin Endocrinol (Oxf) 2005;62:114–8.

(11) Isobe T, Saitoh S, Takagi S, et al. Influence of gender, age and renal function on plasma adiponectin level: the Tanno and Sobetsu study. Eur J Endocrinol 2005;153:91–8.

(12) Rios ER, Venâncio ET, Rocha NF, et al. Melatonin: pharmacological aspects and clinical trends. Int J Neurosci 2010;120: 583–90.